وقتی پودرها و ماشین‌های لباسشویی آمدند

• 
• 

توضیحات

منتشر شده در شنبه, 11 مهر 1394 10:40

روزگار گازُرها...!

پایگاه خبری تحلیلی پاکسان نیوز: مرحوم «عمران صلاحی»، شاعر و طنزپرداز شیرین‌زبان معاصرمان در یکی از شعرهایش گفته است: «همسایه‌مان را دریا برد» و در سطرهای بعدی‌اش متوجه می‌شوی که منظور او از دریا همان پودر رختشویی «دریا»ست که باعث شد پیرزن رختشوی همسایه‌مان در محله قدیمی جوادیه تهران بیکار شود و بعد از آن بود که دیگر آنها کم‌کم کنار گذاشته شدند،

و امروزه دیگر از آنها خبری نیست و حتی نام حرفه‌ای‌شان کم‌کم دارد از صفحه مشاغل و حرفه‌های مردمی حذف می‌شود و کمتر کسی است که بتواند واژه «گازُر»ها را به‌خوبی تلفظ کند؛ واژه‌ای که تا همین چند دهه پیش در ادبیات حرفه‌ها و مشاغل ایرانی از آن بسیار یاد می‌شد و به‌دلیل نیازی که جامعه دیروزمان به آنها داشت، برایشان حرمت خاصی قائل بودند و حقوق و مزایای مناسبی هم به دلیل سختی کار به آنها تعلق می‌گرفت. 
آنها همان «گازُر»ها یا «رختشورها» بودند که با آمدن صابون کارشان کمی آسان‌تر شد و بعد با آمدن انواع پودرهای رختشویی و ماشین‌های لباسشویی و رونق خشکشویی‌ها کار و بار همه آنها کساد و سپس تخته شد. البته در عهد باستان در همه کشورها رختشورها برای خود عنوان و بروبیایی داشتند و در آن روزگار در رم، آنها را «فولنس»ها صدا می‌زدند، آنها کسانی بودند که تنها راه درآمدشان شست‌وشوی لباس مردم بود و طبق اسناد به‌جا مانده از روزگاران قدیم، در اماکن مخصوصی که نام‌شان «رختشوی‌خانه» بود آنها نه توسط دست بلکه با زدن پا، لگد کردن یا لگدکوب کردن لباس‌های خیس شده، تلاش می‌کردند چرک‌ها را از لباس‌ها زدوده و آنها را تمیز کنند؛ کاری بسیار فرساینده و خسته‌کننده که تا همین یکصد سال پیش هم در کشورمان در حاشیه برخی رودخانه‌ها و جوی‌های درون شهری توسط عده‌ای از «گازُر»ها یا همان رختشورها انجام می‌شد.

«گازُر»ها به این نتیجه رسیده بودند که آب گرم یا حتی آب باران برای شست‌وشوی لباس‌ها مناسب‌تر و تاثیرگذارتر است و هنگامی که «صابون» را شناختند کارشان کمی آسان‌تر شد. صابون که به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین شوینده‌ها در جهان شناخته شده در ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد توسط شخصی به نام«گالس» شناخته و با این شناخت او، کم‌کم مشخص شد که ۵۰۰ سال پیش از آن نیز یک ماده روغنی شبیه صابون برای شست‌وشو و حالت دادن به موها مورد توجه بوده است. با این حال صابون در ۱۰۰۰ سال گذشته نقش واقعی‌اش را در زندگی و بهداشت مردم و به‌عنوان کمک‌کننده در شست‌وشوی لباس و تن آدمی یافت؛ بحثی که درباره آن گزارشی پیش از اینها در همین صفحه به چاپ رساندیم و در این گزارش می‌خواهیم به روزگار لباس‌شورهای بعد از صابون بپردازیم؛ به روزگاری که حتی پودرهای رختشویی، بازار صابون‌ها را نیز کساد کردند!

پودر شدن صابون‌ها! 
حدود ۱۰۰ سال پیش بود که بشر تصمیم گرفت صابون را کنار بگذارد و بدین وصف ماده‌ای دیگر که آن را «شوینده» می‌نامیدند پا به میدان رختشوی‌خانه‌های آن روزگار نهاد و از سال ۱۹۰۷ میلادی به بعد هم صابون‌های جدیدی با ترکیب کربنات سدیم، سیلیکات سدیم و پربورات سدیم به رختشوی‌خانه‌ها آمد که قدرت شست‌وشوی لباس‌ها را افزایش داد، اما این پایان کار نبود و دنیای رختشوی‌خانه‌ها در انتظار ورود آسان‌کننده‌های دیگری در رختشویی بود و در این روزگار بود که کم‌کم سروکله دستگاه‌هایی غول‌پیکر به نام ماشین لباسشویی در رختشوی‌خانه‌ها پیدا شد و با آمدن این ماشین‌ها، متولیان رختشوی‌خانه‌ها نیز پیشنهاد بکارگیری موادی به جای صابون‌های شوینده را مطرح کردند. 
متخصصان نیز به این فکر افتادند که ماده دیگری را جایگزین صابون کنند و به این ترتیب نخستین ماده‌های شوینده مایع و پودرمانند پا به عرصه صنعت لباسشویی در جهان گذاشتند. 
نخستین ماده شوینده که جانشین صابون شد ماده‌ای به نام «سولفات آلکیل‌روغنی» بود که در آلمان توسط شخصی به نام «برتیش وکورکرز» کشف و ساخته شد. او معتقد بود وجود ماده سولفات آلکیل‌های مصنوعی برپایه روغن‌های طبیعی امکان قابلیت شست‌وشوی بهتر را برای شوینده‌های طبیعی فراهم می‌آورد. این محصول به وسیله شرکت «فما» از سال ۱۹۳۲میلادی معرفی شد و یک سال بعد به بازار شوینده‌های امریکا راه یافت.

بعدها نیز افرادی چون «بروکند» و «گامیل» یک شوینده سنتزی به نام «تاید» را در ایالات متحده امریکا در سال ۱۹۴۶ میلادی تولید و معرفی کردند. ماده‌ای که سال‌ها بعد به ایران هم وارد شد و با همین نام «تاید» به‌عنوان یکی از نخستین پودرهای شوینده توسط خانم‌های ایرانی و خانه‌دار دهه‌های ۴۰ و ۵۰میلادی مورد پذیرش و استقبال قرار گرفت. 
با این حال دانشمندان رشته شویندگی بر این موضوع اتفاق‌نظر دارند که ترکیبات جدید شوینده در جهان همگی ریشه در نخستین شوینده ساخته شده توسط بشر یعنی «صابون» دارد؛ شوینده‌ای که ریشه‌های ساخت و استفاده از آن هنگام حفاری باستان‌شناسان در شهر قدیمی «بابل» به‌دست آمد و براین اساس ثابت شد که حتی در ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد از شوینده‌ای به نام «صابون» استفاده می‌شده است. در آن روزگار هم چربی را با خاکستر می‌جوشانده و از آن صابون به‌دست می‌آوردند، گرچه این ماده در آن روزگار برای حالت دادن به موها مورد استفاده قرار می‌گرفت.

آمدن خانم «تاید» به ایران
چون از ابتدا بیشترین سر و کار با پودر رختشویی «تاید» را خانم‌ها داشتند لقب «خانم تاید» به آن دادند، وسیله‌ای که خانم‌های دهه ۳۰ و ۴۰ در ایران معتقد بودند باید موقع شست‌وشوی لباس‌ها برای آمرزش روح سازنده‌اش صلوات فرستاد. البته این یک تبلیغ برای «تاید» نیست و تاید نیازی هم به این حرف‌ها ندارد و نام «تاید» برای ما ایرانی‌ها فقط یادآور یک شوینده شیمیایی است و بس و به این دلیل بود که هیچ‌گاه این نام روی هیچ عنصر دیگری گذاشته نشد. 
 برای مثال هیچ‌کس نام مغازه لباس‌فروشی یا ساندویچ‌فروشی خود را نگذاشت «ساندویچ‌فروشی تاید». در سال‌های ابتدای دهه ۳۰ و زمانی که پودر «تاید» به عنوان یکی از نخستین شوینده‌های شیمیایی وارد ایران شد، خیلی سریع به خانه‌های ایرانیان حتی در بسیاری از روستاهای دورافتاده راه پیدا کرد و طولی نکشید که استفاده از پودرهای شوینده یا مایع به صورت یک نیاز داخلی خود را نشان داد و عده‌ای را واداشت تا به فکر تولید این مواد در داخل کشور بیفتند و این شد که نخستین واحد تولید این نوع پودر شوینده با ظرفیت ۲۵۰ کیلوگرم در سال‌های پس از ۱۳۳۳ توسط شرکت «داروگر» راه‌اندازی شد و حدود سال ۱۳۴۱ دومین و سومین واحدهای تولیدی توسط شرکت «پاکسان» با ظرفیت ۵۰۰ کیلوگرم در ساعت و شرکت پاکنام (اسنو) با ظرفیت تولید ۲۵۰ کیلوگرم پودر شوینده در ساعت فعالیت خود را آغاز کردند. 
در حال حاضر ظرفیت اسمی تولید پودر لباسشویی در کشور بیش از ۸۰۰هزار تن است که براساس آمارهای ارائه شده در سایت‌های اقتصادی تولید بیش از ۶۰۰هزار تن پودر لباسشویی در سال به‌طور تقریبی از ۸۰درصد ظرفیت تولید اسمی کارخانه‌های کشور است را برعهده دارد و به گفته مسئولان صنعت تولید پودرهای شوینده حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰هزار تن ظرفیت تولید در دست ساخت دارد که به‌تدریج به بهره‌برداری خواهد رسید و طرح‌های توسعه آنها نیز درحال پیگیری است.

پودرهای جنگ جهانی اول
برخی از متخصصان شوینده‌های بهداشتی معتقدند اگر جنگ جهانی اول رخ نمی‌داد شاید بشر به فکر تولید پودرهای رختشویی نمی‌افتاد. آنها می‌گویند ساخت شوینده‌های صنعتی و ورود آن به بازار بهداشت عمومی از اوایل قرن نوزدهم میلادی آغاز شده بود و نخستین شوینده تجاری هم در سال ۱۸۷۸میلادی با نام «برزیل» از طرف یک شرکت صابون‌ساز به نام «هنکل» تولید و وارد بازار آلمان شد. 
متخصصان معتقدند که اساسا پیشرفت علوم و صنایع شیمیایی در آلمان در دوران جنگ جهانی اول رخ داد و به دلیل وقوع جنگ و کمبود شدید چربی برای تولید صابون عده‌ای از متخصصان به فکر تولید پودر شوینده افتادند و آلمان نخستین کشوری بود که به تولید پودر دست یافت؛ آنها ماده شیمیایی آلکیل ـ نفتالین سالفات‌هایی را با عنوان تنساید ـ تولید و عرضه کردند و در اواخر دهه ۱۹۲۰ و اوایل ۱۹۳۰میلادی با ساخت آلکیل آریل سولفانات‌ها را به بازار عرضه کردند و بعد از دوران جنگ هم با پیدایش «آلکیل بنزن سولفات»ها، زمینه پیدایش پودرهای رختشویی فراهم شد و پودر لباسشویی «فوا» نخستین شوینده مناسب برای پارچه‌های ظریف بود که در سال ۱۹۳۲ میلادی روانه بازار آلمان شد و بسیار مورد توجه مردم اروپا قرار گرفت و به دنبال آن پودر مشابهی به نام «درافت» در امریکا در سال ۱۹۳۳میلادی به بازار لباسشویی‌ها راه یافت و بعد از آن بود که در سال ۱۹۶۴میلادی شرکت پراکتراند گمپل «تاید» را به بازار عرضه کرد. 
شاید به این خاطر است که متخصصان روی کارخانه‌های آلمانی به‌ویژه «هنکل» که در «دوسلدورف» آلمان واقع است حساس هستند.

منبع: صمت